Merhabalar, bu bölümde sizlere kalıplaşmış önyargılarımızdan, dış dünyaya kendimizi kabul ettirmek ve oraya ait olduğumuzu daha çok hissettirmek için takınmak zorunda olduğumuz etiketlerden bahsetmek istiyorum. Şimdi Konuyla oldukça ilintili olduğunu düşündüğüm, pek çok kişinin ismini duymuş olduğu bir fenomen olan Stereotipik etkiden yararlanarak bu konuyu biraz genişletelim, ne dersiniz?
Öncelikle Stereotip nedir? Ve etkisiyle hem özel hayatımızda hem de sosyal yaşantımızda nasıl önyargılara neden oluyor ona bakalım isterseniz?
Stereotipler kısaca; toplumda belirli bir grup insan veya bir durum hakkında yaygın olarak kabul edilen ancak genellikle gerçekliği yansıtmayan, basmakalıp, kalıplaşmış inanç, düşünce veya görüşlerdir diyebiliriz. Bu durumun yaygınlaştırılması dogmatik düşünce kalıplarınında etkin ve kuşaklar boyu sürmesine neden olabilir. Peki bu basmakalıp yargıların hayatımıza etkileri nasıl oluşur, isterseniz bir de ona bakalım?
Stereotipik etki, bir kişinin veya gruptaki insanların belirli özelliklerini kullanarak, diğer bir kişiyi veya grubu yanlış veya yanıltıcı bir şekilde etiketleme veya yargılama eğilimidir. Stereotipler, toplumda yaygın olarak kabul edilen, ancak genellikle yanlış, yanlı ve çoğunlukla haksız kabul edilmesi gereken inançlardır. Bu stereotipler, bir kişinin ırkı, cinsiyeti, yaşları, etnik kökeni, sosyal sınıfı, mesleği veya diğer öznitelikleri hakkında hatalı ön yargılar oluşturabilir.
Örneğin, bir kişinin siyahi olduğunu bilmek, onun suçlu veya tehlikeli olduğu düşüncesine yol açabilir, ancak bu düşünce yanlış ve haksızdır. Ayrıca, bir kadının yönetici olarak çalışması, bazı insanların liderlik veya karar verme becerileri hakkında farklı bir görüş oluşturmasına neden olabilir. Nihayetinde bu yanlış yargılamalar insanların diğer insanları etiketlemesine veya önyargılı bir şekilde yaftalayarak o kişilerin yanlış algılanmasına çanak tutmuş olacaktır. Bu nedenle, insanların böylesi önyargıları tanımlayıp fark etmeleri ve onlardan kaçınmaları oldukça önemlidir. Ayrıca, insanları kişilikleri, davranışları ve yetenekleriyle değerlendirmek çok daha kıymetli ve doğru anlaşılmayı en iyi sağlaması açısından daha etkili bir yöntemdir.
Konunun tam da bu kısmında Stereotipik etkiye bir kaç tane örnek vermek isterim.
İşte Cinsiyet Stereotiplerine bir örnek: Toplumda kadınların genellikle zayıf, duygusal ve evde kalması gereken bireyler olduğu düşünülür. Bu stereotip, bir kadın iş arkadaşının liderlik veya karar verme becerileri hakkında yanlış bir görüş oluşturmasına neden olabilir. Bütün kadınlar zayıftır ve erkekler olmadan hayatta kalmakta zorlanırlar önyargısı oldukça yanlı ve kışkırtıcı bir düşüncedir.
Bu da Irklara yönelik bir Stereotip örneği olsun: Belirli ırkların başarılı, zeki veya yaratıcı olduğuna inanmak gibi birkaç yaygın ırksal stereotip vardır. Örneğin, siyahların sadece müzik ve spor alanında iyi olduklarını düşünmek diğer alandaki başarılarının yanlış anlaşılmasına sebep olabilir. Ya da ülkemizden bir örnek vermek gerekirse, Türk olmak veya Kürt olmak iki ırkın birbirine en baştan ön yargılı davranmasını sebep olabilmektedir.
Yaş stereotipleri, yaşlıların genellikle sakar, zayıf veya bellek kaybı yaşayan bireyler olduğu düşüncesini içerir. Bu şekilde düşünmek yaşlı insanların yeteneklerini küçümsemeye ve ayrımcılık yapmaya neden olabilir.
Meslek Stereotipleri: Belirli mesleklerin belirli kişilik özellikleri veya statülerle ilişkilendirildiği yaygın bir stereotiptir. Örneğin, işçilerin fiziksel olarak güçlü, yöneticilerin kararlı veya doktorların zeki olduğu düşüncesi, bu mesleklerdeki insanların gerçek yeteneklerinin yanlış anlaşılmasına neden olabilmektedir.
Bazı fiziksel özelliklerin belirli kişilik özellikleri veya becerilerle ilişkilendirildiği bir stereotip vardır. Buna da Fiziklsel Streotipik etki diyelim. Örneğin, bir kişinin şişman olduğu düşünüldüğünde, bu kişinin tembel veya yeme bozukluğu olduğu düşünülebilir, ancak bu düşünce yanlış ve o kişiye yapılmış büyük bir haksızlıktır.
Gördüğünüz gibi bir çok alanda insanlar hakkında yanlış, hatalı ve ön yargılarla dolu kararlar verilebilir.
Bu konuya oldukça olumsuz bir giriş yaptığımın farkındayım. Peki kendimize veya başkasına yapıştırdığımız etiketleri daha olumlu açıdan nasıl ele alabiliriz? Ya da şöyle de sorabilirim. Özellikle sosyal hayatımızda etiketlerin bizlere kattığı artılar nelerdir? Etiketler, biz insanların kendimizi ve diğer insanları daha iyi tanımlamak için kullandığımız kısa ifadelerdir. Bu etiketler, kişisel ve sosyal kimliklerimizin tanımına yönelik inançlarını, davranışlarını ve tutumlarını etkiler. Örneğin kişinin kendini başarılı olarak görmesi, devam eden hayatında kendine ve çevresine olan bakışını olumlu yönde değiştirecek, kişinin kendisini daha iyi hissetmesine ve öz-güveninin artmasına yardımcı olacaktır.
Mesela sosyal ilişkilerde ortak veya benzer etiketlere sahip insanların birbirleriyle daha iyi bağ kurabilecekleri, ortak bir amaca sahip olabilecekleri öngörülebilir. Özellikle, kişiye verilen olumlu bir etiket, onun güçlü yönlerini keşfetmesine ve onları daha fazla geliştirmesine yardımcı olabilir.
Yine yakıştırılmış olumlu bir etiket, kişinin kendisine ve başkalarına karşı daha pozitif düşünmesine, daha olumlu bir bakış açısı geliştirerek gerek iş, gerek özel, gerekse sosyal hayatının daha huzurlu ve kendinden emin sürmesini destekleyebilir. Görüldüğü gibi etiketlerin sadece olumsuz yönleri yoktur. Etiketler kimliklerimizin oluşmasına, ilişkilerimizin gelişmesine, başkalarına ilham vermeye, güçlü yönlerimizin ortaya çıkmasına ve kendimize ve çevremize daha pozitif bakabilmemize yardımcı olurlar. Burada en önemli kriter bir etiketi kendimize veya bir başkasına yakıştırırken onu kişiliklerin yegane kuralı, olmazsa olmaz kıstası olarak görmek yerine bize ait özelliklerimizden sadece biri olarak düşünebilirsek, işte o zaman bu etiketlerin kişiliklerimize yapışan olumsuz etkilerinden de kurtulmuş oluruz.
Etiketler, kişiliklerimizi sınırlayabilir veya özgürleştirebilir; ancak asıl önemli olan, onların bize hissettirdiği olumsuz duygulara kendimizi teslim etmeden önyargısız bir şekilde hayatımızı keşfetmeye devam etmemizdir.
Sağlıcakla kalın
Comments